TükenmiÅŸlik Sendromu Nedir?

Genellikle iÅŸ hayatının ağır yükleri, ilerlemiÅŸ teknolojiyle birlikte zorlaÅŸan çalışma ÅŸartları ve karşılaşılan haksızlıklar, bireysel sorunlar ve kiÅŸilik özellikleriyle birleÅŸince ortaya tükenmiÅŸ sendromu çıkabiliyor. Bu durumu fark edip üzerine düÅŸmek ve kiÅŸinin içinde bulunduÄŸu duruma müdahalesi gecikince de kaliteli bir hayat yaÅŸamak insanın biraz uzağında kalabiliyor.

TükenmiÅŸlik sendromu ilk kez 1974 yılında Herbert Freudenberger tarafından tanımlanmış bir sendrom olarak karşımıza çıkıyor. Bu tanıma göre tükenmiÅŸlik sendromuna, baÅŸkalarıyla iletiÅŸim halinde çalışılan, yüz yüze iletiÅŸimin olduÄŸu sektörlerde daha sık rastlanıyor; çünkü baÅŸka insanlara karşı duyulan sorumluluk, nesnelere duyulandan daha ağır olabiliyor. 

Yapılan araÅŸtırmalara göre bu sendrom, saÄŸlık çalışanları, öÄŸretmenler, polis ve askerler, avukatlar, bankacılar, sosyal hizmet çalışanları, çeÅŸitli sektörlerin müÅŸteri hizmetleri, call-center çalışanları ve yönetici pozisyonlarında çalışanlar ve akademisyenlerde daha sık görülebiliyor.

TükenmiÅŸlik sendromu açıklanırken üç ana baÅŸlık dikkat çeker: duygusal ve bedensel bitkinlik, duyarsızlaÅŸma ve kiÅŸisel baÅŸarının azalması. Bu sorun oldukça yavaÅŸ ortaya çıkar ve başı ağır iÅŸ yükünün, kiÅŸinin omuzlarına binmesiyle baÅŸlar çoÄŸu zaman. Bu iÅŸ yaÅŸantısı, kiÅŸinin günlük yaÅŸamını etkiler ve bireysel ihtiyaçların önüne geçer. Uykusuzluk, baÅŸ aÄŸrıları, aşırı yorgunluk ve isteksizlik gibi bedensel zorlanmalar ise bu sendromun ikinci aÅŸamasını oluÅŸturuyor. Üçüncü aÅŸamaya geldiÄŸimizde ise karşımıza duyarsızlık çıkıyor. Bu aÅŸamada kiÅŸi iÅŸine ve çevresine alaycı yaklaÅŸabilir, kendini iÅŸine ait hissetmez dolayısıyla iÅŸini yapamaz hale gelebilir ve çevresine karşı olumsuz tutumlar sergileyebilir. Bu sendromun aslında bir de dördüncü boyutu vardır. Bu aÅŸamada ise kiÅŸide nefret duyguları geliÅŸebilir, bu sendromdan muzdarip kiÅŸide aşırı çaresizlik hissi ile öfkeli tavırlar ortaya çıkabilir. Özetle tükenmiÅŸlik sendromundaki bir kiÅŸide çevresinden ve hatta kendinden soÄŸuma, insanlardan hoÅŸlanmama ve uzaklaÅŸma, bedensel sorunlar ve dinlenmeye çalışsa dahi gevÅŸeyip rahatlayamama gibi problemler baÅŸ gösterebiliyor.

Depresyon ile Karıştırılabiliyor

Depresyonla karıştırılmasının baÅŸlıca sebepleri kiÅŸide zevk alamama, isteksizlik ve mutluluk oranında azalma olmasıdır. Fakat yapılan araÅŸtırmalara göre depresyonda olan bir kiÅŸi, bu durumları hayatın içindeki pek çok konuda yaÅŸayabiliyor; yani okul, aile, arkadaÅŸlar ve iÅŸ alanlarında kendini gösterebilirken; bu durum tükenmiÅŸlik sendromunda yalnızca iÅŸ hayatıyla ilgili oluyor. Çözümü de iÅŸ yaÅŸamındaki olumlu geliÅŸmeler ile kendiliÄŸinden bile çözülebiliyor.

Ev Kadınları da Risk Altında Olabilir

Ev kadınları da tıpkı dışarıda çalışan meslek sahipleri gibi tükenmiÅŸlik sendromunu yaÅŸayabilir. Nasıl ki bir çalışanın iÅŸ yükü ve sorumlulukları varsa, bir ev hanımı da iÅŸ yükü ve sorumluluklara sahiptir. Bunun yanı saÄŸlık ve eÄŸitim çalışanlarında daha sık görülen bu sendrom, baÅŸkalarına hizmet veren pek çok baÅŸka meslek gurubunda karşımıza çıkabiliyor.

TükenmiÅŸlik Sendromuna Etki Eden BaÅŸlıca Faktörler/Sebepler Nelerdir?

Bireysel Faktörler

• KiÅŸilik Özellikleri: Fazlasyıla sorumluluk sahibi, dakika ya da mükemmeliyetçi ve rekabeti seven kiÅŸilerin yanı sıra aceleci, çok konuÅŸan ve derdini yüksek sesle anlatan, iÅŸ hayatında çıkar dayanışmasına inanan ve empati yeteneÄŸini kullanmaktan kaçınan insanlarda sıklıkla rastlanabiliyor.


• Demografik Özellikler: Halk arasında yapılan medeni ahl, cinsiyet, yaÅŸ gibi konulara bakılarak yapılan araÅŸtırmalarda kadınların çoÄŸunluÄŸunda duygusal tükenmiÅŸlik, erkeklerde ise duyarsızlık geliÅŸtiÄŸi gözlemlenmiÅŸtir. Yapılan iÅŸin, kiÅŸi iÅŸe girmeden önce farklı aksettirilmesi, iÅŸe yeni baÅŸlayan çalışnanın bilmediÄŸi bir alanda devam etmeye çalışması ve bunun ağırlığı da sendromun oluÅŸmasını tetikleyen faktörler arasında yer alıyor. Bunların yanı sıra çalışan ve evli olan kiÅŸilerde, bekarlara oranla daha az sıklıkta tükenmiÅŸlik sendromu gözlemlenmiÅŸtir. 

Kurumsal Faktörler

• Ä°ÅŸ yükünün az ya da çok fazla olması


• Çalışanların karar mekanizmalarının yönetici olması ve kendi kararlarına saygı duyulmaması ya da atılan adımlarda söz sahibi olmamaları hem çalışanı hem de yöneticiyi etkileyip tükenmiÅŸlik sendromu yaÅŸamasına zemin hazırlayabilir.


• Sözlü ya da maddiyata dayalı ödüllendirme sisteminin adil olmaması, hak edene de etmeyene de eÅŸit uygulanması ya da adaletsiz yaklaşım, insan kayırma gibi haksızlıkların da bir çalışanın tükenmiÅŸlik sendromu yaÅŸamasında büyük rol oynamaktadır.


• Çalışan ve çalıştığı firmanın misyon ve deÄŸerleri birbiriyle örtüÅŸmüyorsa bu da baÅŸka bir sebep olabilir. Çalışan, kendini boÅŸa kürek çekiyor gibi hisseder ve aidiyet duygusu hissetmez. Birlik ve beraberlik saÄŸlanamadığı için de kiÅŸi bu sendromu yaÅŸamaya baÅŸlayabilir.

Çevresel Faktörler

• Ailevi sorunlar ve arkadaÅŸ çevresi ile olan problemler


• Politik ve sosyo-ekonomik etkenler


• Toplumda yaÅŸanan ve geniÅŸ kitleleri ilgilendiren ve etkileyen olaylar (terör, afet gibi…)


• Resmi kurumların yaklaşımları ve bürokratik engeller

Madde Madde TükenmiÅŸlik Sendromu Belirtileri

Fiziksel ve Psikolojik Belirtiler

• Umudunu kaybetme durumu - ümitsiz ve çaresiz hissetmek


• EngellenmiÅŸ hissetmek


• Tatmin olamama


• Özgüven kaybı


• Sinirlilik ve bazen öfke patlamaları, kaba davranışlarda bulunma


• Sabırsızlık


• Olaylara paranoyak yaklaşım, gerçeklikten uzak ÅŸüphe ve endiÅŸe


• ÇoÄŸunlukla depresif yönü ağır basan duygu durum bozuklukları


• PiÅŸmanlık ve suçluluk duyma


• KiÅŸilere karşı düÅŸmanlık beslemeye baÅŸlama


• Çok çabuk alınmak ve hassasiyette artış


• KiÅŸinin eleÅŸtiriye tahammülü olmaması


• Aşırı yorgunluk ve bitkinlik hali


• Uyku bozuklukları, az ya da fazla uyuma veya uyku bölünmeleri


• GöÄŸüste sıkışma hisleri ve çarpıntı


• Vücutta uyuÅŸma ya da karıncalanma meydana gelmesi


• Sık sık hastalıklara yakalanma, vücut direncinde düÅŸüÅŸ ve özellikle de enfeksiyona yakalnma


• Vücutta özellikle görülen gerilim tipi baÅŸ aÄŸrıları ve kas sıkışmaları, kas aÄŸrıları

Davranışsal Nedenler

• Ä°ÅŸten bedenen ve zihin olarak uzaklaÅŸma


• Ä°ÅŸten ayrılmak isteme ve yeni iÅŸ arama


• Profesyonel iÅŸ yaÅŸamı dışındaki iÅŸlere yönelme eÄŸilimi


• BaÅŸka iÅŸlerle uÄŸraÅŸma ve iÅŸ performansında azalma


• Ä°ÅŸ yerinde düzensiz çalışmak ve karışık, dağınık bir masa


• Kendine bakmayı bırakma, kendine özen göstermeme


• Ä°ÅŸi ağırdan alma ve yavaÅŸlatma


• Hırsızlık eÄŸilimleri

TükenmiÅŸlik Sendromu ile BaÅŸ Etmenin 11 Yolu

1. Hayattaki öncelikler iyi belirlenmelidir. ÖrneÄŸin öncelik aile ise iÅŸ dışındaki vakti onlarla kaliteli bir ÅŸekilde geçirmek gerekir. Aile ile yenen eÄŸlenceli bir yemek, sinemaya ya da parka gitmek, hafta sonlarını beraber yeni yerler keÅŸfederek geçirmek sorunu çözmeyi kolaylaÅŸtıracaktır. Ä°ÅŸ yerindeki gerilimi atmanın en iyi yolu, önceliklere verilen deÄŸerli zamanı kaliteli geçirmektir.


2. Ä°lk adımı atarak tükenmiÅŸlik sendromunun sebebi belirlenmelidir. Bu neden iÅŸ yerindeki çatışmalar, haksızlıklar, iÅŸ sorumluluÄŸu ve yükünün ağırlığı olabilir. Bu sorunu tespit ettikten sonra ise ikinci adıma geçerek onu tamir etmeyi denemelisiniz. Bu kimi zaman profesyonel bir destekten geçer.


3. PaylaÅŸmak, konuÅŸmak ve sosyal destek, yapılan araÅŸtırmalara göre çoÄŸu sorunun çözümünde olumlu etkilere sahiptir. Sorun ve sıkıntıların kaynağı kim ya da hangi olay ise ilgili kiÅŸiyle birebir bunu paylaÅŸmak, sessiz kalmaktan çok daha faydalıdır.


4. Dost ve arkadaÅŸlarınıza zaman ayırın. Haftanın belli günlerinde onlarla vakit geçirin. Yalnızca dert tasa konuÅŸmak yerine eÄŸlenin, gülün ve sohbet edin.


5. Gün içinde verilecek kısa molalar zihnin de bedenin de ciddi anlamda toparlanmasını saÄŸlar. 5 dakikalık küçük molalar ve beden çalıştıran küçük egzersizler çok daha iyi hissetmenizi saÄŸlayacaktır.


6. Düzenli spor beden kadar zihin için de oldukça önemlidir. Ä°nsanların çoÄŸu stresli ve yoÄŸun oldukları dönemde sporu bırakır. Fakat bu son derece yanlıştır. Çünkü spor yapmak stresle baÅŸa çıkmada çok önemli bir rol oynar. Her gün yapacağınız yarım saatlik egzersiz ya da hafif tempolu açık hava yürüyüÅŸleri bile sizi tükenmiÅŸlik sendromunu yaÅŸamaktan uzak tutabilir.


7. Yeterli miktarda uyumaya özen gösterin. Vücudun ve beynin dinlenmesi için bu çok önemli bir ayrıntı. Günde 7 ila 8 saat bir uyku, bir yetiÅŸkinin dinlenme ihtiyacını karşılar.


8. Hafta sonlarınızı iyi planlayın ve büyük kısmını dinlenmeye ayırın. Çok aksiyonlu-hareketli aktivitelerden en azından yoÄŸun geçen bir haftanın ardından uzak durun. Açık havada geçirilecek sakin vakitler ve kalabalık olmayan ortamlarda arkadaÅŸ ve aile buluÅŸmaları hem sosyalleÅŸmenizi saÄŸlar hem de sizi yormaz.


9. Sizi sakinleÅŸtiren, gerilimden uzak tutan, rekabet hissi uyandırmayan aktiviteler edinin. Bunlardan en iyileri kitap okumak, tiyatroya-sinemaya gitmek, örgü örmek gibi bireysel üretim içeren aktivitelerde bulunmak ya da resim yapmaktır. 


10. Ä°ÅŸinizin size uygun olup olmadığına gerçekçi bir yaklaşımla düÅŸünerek karar verin. EÄŸer iÅŸinizi ciddi anlamda kendinize uygun bulmuyorsanız ve bu size zarar veriyorsa alternatif arayışlara girin. Zevk alacağınız, size keyif veren iÅŸ araÅŸtırmaları yapın. 


11. SaÄŸlıklı beslenmek de tıpkı spor gibi yalnızca beden için deÄŸil aynı zamanda insan psikolojisi adına da büyük önem taşıyor. Sebze ve meyve tüketimi, abur cuburdan ve yaÄŸlı yiyeceklerden uzak, karbonhidrat dengeli bir beslenme düzenine geçin. ÖrneÄŸin Akdeniz tipi bir beslenme ÅŸekli son derece saÄŸlıklıdır. Aşırı kahve tüketimi ve gece yemek yemek de psikolojik dengelerin bozulmasına neden olabilir.